Endometrioza to obecność funkcjonalnej tkanki endometrium poza jamą macicy. Tkanka ta występuje w postaci skupisk (ognisk) w różnych miejscach organizmu, najczęściej w miednicy mniejszej – na jajnikach, jajowodach, otrzewnej ściennej, jelitach, moczowodach lub pęcherzu moczowym. Może być także stwierdzana w lokalizacjach tak odległych jak powierzchnia przepony i opłucna. Endometrioza to przewlekła choroba, występująca u ok. 10% ogólnej populacji kobiet w wieku rozrodczym oraz u 30–50% kobiet niepłodnych cierpiących z powodu dolegliwości bólowych.
Endometrioza może mieć różnorakie manifestacje kliniczne, w zależności od miejsca, w którym rozwija się ognisko oraz od zaawansowania choroby.
Warianty endometriozy
Wyróżnia się trzy podstawowe warianty endometriozy:
- Torbiele endometrialne jajników.
- Endometrioza otrzewnowa – ogniska endometriozy o różnej morfologii umiejscowione na otrzewnej.
- Endometrioza głęboka (DE – deep endometriosis) – rozpoznajemy ją, kiedy tkanka endometriozy nacieka otrzewną na głębokość ponad 5 mm. W tym wypadku guzki endometrialne mogą naciekać różne organy miednicy mniejszej lub jamy brzusznej, np. więzadła szerokie macicy, otrzewną zatoki Douglasa, jelito grube, przegrodę odbytniczo-pochwową, ścianę pochwy, rzadziej moczowody, pęcherz moczowy, a w ekstremalnych przypadkach nawet przeponę. Interesującym zagadnieniem jest fakt, że w większości przypadków ogniska DE rozwijają się po lewej stronie ciała.
Najważniejsze objawy endometriozy to dolegliwości bólowe oraz niepłodność, która dotyka nawet 40% pacjentek z endometriozą otrzewnową. Ból w endometriozie może mieć zróżnicowany charakter. W większości przypadków jest to ból podbrzusza związany z cyklem miesiączkowym (np. bolesne miesiączkowanie, bolesne owulacje) lub przewlekły ból miednicy mniejszej niezwiązany z cyklem.
Często zgłaszanymi objawami są również głęboki ból w czasie stosunku (dyspareunia) oraz objawy ze strony innych narządów dotkniętych chorobą, np.: ból w trakcie defekacji (dyshezja) lub mikcji (dysuria), problemy gastryczne czy wzdęcia. Inne spotykane symptomy ogólne to zmęczenie, rozdrażnienie, problemy w kontaktach seksualnych, depresja oraz nieprawidłowe krwawienia z macicy.
Należy również pamiętać, że endometrioza często nie daje żadnych objawów. W skrajnych przypadkach bezobjawowa endometrioza głęboka, naciekająca moczowody, może prowadzić do niewydolności lub nawet do bezobjawowej utraty funkcji nerki.
Niepłodność
Poza dolegliwościami bólowymi ważnym aspektem endometriozy jest towarzysząca jej często niepłodność. Problem ten dotyczy ok. 10–15% par w wieku reprodukcyjnym. Między innymi z tego względu w 2006 roku niepłodność została uznana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) za chorobę cywilizacyjną. Szacuje się, że nawet 50% niepłodnych kobiet ma endometriozę. Jej związek z zaburzeniami prokreacji jest niezaprzeczalny, aczkolwiek w chwili obecnej nadal nie wyjaśniono, jakie mechanizmy powodują zmniejszenie płodności u chorych pacjentek. Do tej pory zaproponowano kilka możliwych przyczyn. Najłatwiejsze do wytłumaczenia są zaburzenia anatomii w zaawansowanych postaciach choroby. Poprzez masywne zrosty, zniszczenie jajowodów i przemieszczenie narządów miednicy mniejszej dochodzi do mechanicznych zaburzeń transportu nasienia oraz zapłodnionej komórki jajowej.
Pozostałe prawdopodobne mechanizmy odpowiedzialne również za zmniejszoną płodność w mniej zaawansowanych etapach choroby to zmniejszenie objętości funkcjonalnej tkanki jajnika oraz zaburzenia dojrzewania pęcherzyków jajnikowych, a także zmiany mikrośrodowiska płynu otrzewnowego, w którym przebywa gotowa do zapłodnienia komórka jajowa.
Niemal tak często jak objawy ginekologiczne, u pacjentek z endometriozą obserwowane są dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Najczęściej są to dolegliwości bólowe przy defekacji (dyshezja), dyskomfort, zmiana rytmu i charakteru wypróżnień (zaparcia i biegunki), okresowo krew w stolcu. Objawy te zazwyczaj nasilają się podczas miesiączki. W takich przypadkach często rozpoznawany jest tzw. zespół jelita drażliwego. Nie jest do końca jasne, czy endometrioza jest przyczyną opisanych dolegliwości, czy też choroby te współistnieją ze sobą.
W kolejnych artykułach przybliżę problematykę diagnostyki i leczenia endometriozy.
autor: dr Magdalena Biela, specjalista położnictwa i ginekologii